گیِربُکس (Gearbox) شامل جعبه ایی است که دنده های متعددی درون آن قرار می گیرد به همین دلیل به آن جعبه دنده نیز می گویند.
وظیفه گیربکس در خودرو این است که نیروی حاصله از موتور را به محورها و سپس چرخ ها منتقل نمایید به بیان دیگر گیربکس یک منبع نیرو و یک سامانه انتقال قدرت است که کاربرد خاصی از توان را فراهم می‌آورند
به بیان کامل تر گیربکس مجموعه‌ای از دنده ها, شافت ها و قطعات مختلفی است که از طریق میل گاردون یا گاردان نیرو و توان حاصله از موتور را به دنده های گیربکس منتقل نموده و دنده ها پس از تعییر سرعت و تعیین قدرت لازم را به یک محور تحت بار منتقل می‌شود. این انتقال اغلب به گیربکس که از دنده‌ها و سلسله‌ای از دنده‌ها برای فراهم‌آوری تبدیل سرعت و دور موتور از یک منبع چرخان به دستگاهی دیگر استفاده می‌شود.
گیربکس یا جعبه دنده در خودروهای سواری معمولا” ۴ یا ۵ دنده برای حرکت رو به جلو و یک دنده برای حرکت به عقب و موقعیت بی‌طرف ساخته می شوند ولی در کامیون ها و خودذوهای سننگین از تعداد بیشتری دنده استفاده می شود، امروزه از گیربکس‌های ۶ و ۷ سرعته خودکار و دستی در خودروهای سواری نسل جدید استفاده می‌شود
انواع گیربکس
گیربکس ها در ماشین ها به چند گروه تقسیم می شوند:
- گیربکس دستی
- گیربکس اتوماتیک(خودکار)
- گیربکس نیمه اتوماتیک (نیمه‌خودکار)
- گیربکس متغیر پیوسته (مانوماتیک)
گیربکس دستی
جعبه‌دندهٔ دستی یا گیربکس دستی (manual transmission) رایج ترین نوع گیربکس است و به همین دلیل به آن گیربکس استاندارد نیز می کویند.
گیربکس دنده‌ای عملیات انتقال گشتاور خروجیِ موتور به چرخ‌ها را توسط مجموعه‌ای از چرخ دنده ها انجام می دهد.این چرخ‌دنده‌ها معمولا” روی دو یا سه شفت (شَافتِ) ورودی و خروجی قرار می گیرند که به آنها شافت کلاج. شافت رو و شافت زیر می گویند.
کلاچ مورد استفاده در این گونه جعبه‌دنده از نوع کلاج خشک است و معمولاً عملیات انتقال قدرت توسط پدال کلاچِ پایی یا دسته دنده دستی انجام می‌گیرد.
در برخی از خودروهای قدیمی، دسته‌دنده گاهی روی ستون فرمان قرار داشت، ولی در خودروهای امروزی، دسته‌دنده معمولا” روی کنسول وسط تعبیه شده است.
گیربکس های دستی، در مجموع به سه نوعِ ۴دنده، ۵دنده و ۶دنده تقسیم می‌شوند. گیربکس‌های ۴دندهٔ دستی پیش‌تر در خودروی‌های دههٔ ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۰ میلادی استفاده می‌شدند و اکنون در صنعت خودروسازی منسوخ شده‌اند. گیربکس‌های ۵دنده و ۶دندهٔ دستی اکنون بیشترین کاربرد را در میان خودروهای استاندارد دارای جعبه‌دنده دستی را دارا هستند.
قطعات و لوازم تشکیل دهنده
- شافت کلاج
- شافت رو
- شافت زیر
- دنده 1
- دنده 2
- دنده سه 3
- دنده چهار 4
- دنده پنج 5
- دنده عقب
- دنده برنجی 1 به 2
- دنده برنجی 3 به 4
- دنده برنجی 1 به عقب
- دنده یک 1 زیر
- دنده دو 2 زیر
- دنده سه 3 زیر
- پوسته گیربکس
- درب گیربکس
- گلدانی گیربکس
- پیم ها
- خارها
- واشرها